وظیفه‌شناسی حضرت زهرا
فاطمه‌ی زهرا علیها‌السلام به عنوان مهمترین بانو وظایف متعددی برای خود تعریف کرده و آنها را به انجام می‌رساند. این وظایف در دو عرصه کلی قابل ملاحظه است:
درون خانه
بیرون خانه
درون خانه
حضرت زهرا سلام الله علیها در خانه‌ی دومین شخص اسلام یعنی سپهسالار شجاع و نیرومند اسلام و وزیر مشاور مخصوص نبی گرامی زندگی می‌کرد. موقعیت حساس اسلام و شوهرش را به خوبی درک می‌کرد و می‌دانست که اگر شمشیر علی علیه‌السلام نباشد، اسلام در برابر دشمنان متجاوز و مهاجم نمی‌پاید. سپاه اسلام همیشه در حال آماده باش بود. در هر سال چندین جنگ واقع می‌شد و علی بن ابی طالب علیه‌السلام در تمام آن جنگها شرکت داشت.
زهرای عزیز از مسولیت سنگین و حساس خودش خبر داشت و از حدود تأثیر و نفوذ زن در روحیه‌ی شوهر کاملاً مطلع بود. خبر داشت که خانه به منزله‌ی سنگر و آسایشگاه مرد است و وقتی از میدان مبارزات زندگی و برخورد با حوادث و مشکلات دنیای خارج خسته شد به آن جا پناه می‌برد تا تجدید نیرو کند و خودش را برای کار و انجام وظیفه آماده نماید و ریاست این آسایشگاه مهم به عهده‌ی زن واگذار شده است. به همین جهت اسلام شوهرداری را در ردیف جهاد قرار داده است.
موسی بن جعفر علیه‌السلام می‌فرماید: جهاد زن این است که خوب شوهرداری کند. (1)
هنگامی که سپهسالار فداکار اسلام یعنی علی بن ابی طالب علیه‌السلام با تنی خسته و کوفته و زخمی از میدان نبرد به خانه بازمی‌گشت از مهربانی‌ها و دلگرمی‌ها و نوازش‌های همسر عزیزش برخوردار می‌شد. زخم‌های تنش را پانسمان می‌کرد. لباس‌های خون آلود جنگ را می‌شست و خبرهای جنگ را از او می‌شنید.
نوشته‌اند وقتی رسول خدا از جنگ احد برگشت، شمشیرش را به فاطمه داد و فرمود: خون‌هایش را بشوی. علی بن ابی طالب علیه‌السلام نیز شمشیرش را به فاطمه داد و فرمود: خون‌هایش را بشوی. (2)
علی علیه‌السلام می‌فرماید: وقتی به خانه می‌آمدم و به زهرا علیها‌السلام نگاه می‌کردم تمام غم و غصه‌هایم بر طرف می‌شد. (3)
علی علیه‌السلام می‌فرماید: به خدا سوگند هرگز کاری نکردم که فاطمه علیها‌السلام غضبناک شود. فاطمه هم هیچگاه مرا خشمناک ننمود. (4)
وظیفه سنگین و مهم دیگر حضرت زهرا سلام الله علیها بچه داری و تربیت فرزند بود. فاطمه سلام الله علیها پنج فرزند به دنیا آورد: حسن، حسین، زینب، ام کلثوم و محسن.
پنجمین فرزند آن حضرت که محسن نام داشت، هنوز تولد نیافته به شهادت رسید. (مطالب مربوط به ایشان را در بخش شهادت زیر عنوان «محسن شهید» بخوانید.) دو پسر و دو دختر از آن حضرت باقی ماند. نسل پیغمبر اکرم از فاطمه از طریق فرزندان آن حضرت علیها‌السلام تداوم یافت.
رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله می‌فرمود: خدا ذریه‌ی پیغمبران را در صلب خودشان قرار داده ولی نسل مرا در صلب علی علیه‌السلام مقرر فرمود پس من پدر اولاد فاطمه هستم. (5)
شاید بعضی گمان کنند که بچه‌داری بیش از این نیست که پدر، لوازم زندگی فرزندانش را فراهم سازد. و مادر، تر و خشکشان کند و در تهیه‌ی غذا و شستن لباس‌هایشان کوشش کند. و هیچ مسؤولیت دیگری در قبال فرزندانشان ندارند، اما اسلام به این حد اکتفا نمی‌کند بلکه پدر و مادر را در قبال وظیفه‌ی بزرگتری مسؤول می‌داند. اسلام شخصیت آینده‌ی کودک را مرهون تربیت و پرورش و مراقبت پدر و مادر می‌داند. تمام حرکات و سکنات و افعال و گفتار پدر و مادر در روح حساس و لطیف فرزند تأثیر می‌کند. هر فرزندی نماینده‌ی کیفیت سلوک و رفتار پدر و مادرش می‌باشد. پدر و مادر وظیفه دارند که با کمال دقت مراقب آینده‌ی کودکانشان باشند و مواظب باشند طفل بی گناه که نهادش بر خوبی آفریده شده فاسد و بدبخت نگردد. حضرت زهرا که خود تربیت یافته‌ی دامن وحی بود از تربیت اسلامی‌آگاه بود. اطلاع داشت که از چگونگی شیر مادر و بوسه هایی که بر کودکانش می‌زند و با آنان بازی می‌کند، گرفته تا تمام حرکات و اعمال و گفتارش، در روحیه‌ی حساس آنها اثر دارند. می‌دانست باید امام تربیت کند و نمونه‌هایی را به جامعه تحویل دهد که آینه و معرف حقیقت و روح اسلام باشند و حقایق و معارف قرآن در وجودشان جلوه‌گر باشد و این موضوع کار سهل و آسانی نیست.
فاطمه علیها‌السلام می‌دانست باید فرزند بردباری همانند امام حسن علیه‌السلام تربیت کند که در موقع حساس اسلام، دندان بر جگر بگذارد و برای حفظ منافع عالی اسلام و فراهم ساختن زمینه‌ی انقلاب اساسی، سکوت کند و به وسیله‌ی صلح با معاویه، به جهانیان بفهماند که اسلام تا بتواند صلح را بر جنگ ترجیح می‌دهد و بدان وسیله عوام فریبی و ظاهرسازی و حقه بازی معاویه را آشکار سازد. می‌دانست باید مانند امام حسینی تربیت کند که در موقع احتیاج اسلام، جان خود و عزیزانش را در راه دفاع از دین و مبارزه‌ی با بیدادگری فدا کند و به وسیله‌ی خون‌های عزیزانش درخت اسلام را سیراب گرداند. می‌دانست باید دخترانی همانند زینب و ام کلثوم پرورش دهد که به وسیله‌ی ایراد خطبه‌ها و سخنرانی های شورانگیز، دستگاه ظلم و ستم بنی امیه را رسوا و مفتضح سازند، و جلو مقاصد شوم آنان را بگیرند. فاطمه علیها‌السلام در دانشگاه خانه، به زینب درس فداکاری و شجاعت داد تا مرعوب دستگاه بیدادگر یزید نگردد و با سخنرانی های آتشین خویش، دوست و دشمن را بگریاند و مظلومیت برادرش و بیدادگری بنی امیه را فاش سازد. نمونه‌های خارق العاده که از آن مکتب اعجازآمیز بیرون آمد، به خوبی می‌تواند روح پر عظمت و نیروی فوق العاده‌ی حضرت زهرا را نشان دهد.
زهرا علیها‌السلام محیط خانه را بسیار بزرگ و حساس می‌دانست. آن را کارخانه‌ی بزرگ انسان‌سازی و دانشگاه مهم تمرینات نظامی و درس فداکاری می‌شمرد. می‌دانست که تربیت شدگان این مدرسه، هر درسی را که در اینجا بیاموزند، در میدان بزرگ اجتماع به مرحله‌ی ظهور و بروز درخواهند آورد. و آنچه را در اینجا تمرین کنند در آینده عمل خواهند کرد، حضرت زهرا از زن بودن احساس حقارت و کوچکی نمی‌کرد و مقام زن را بسی عالی و شامخ می‌دانست و این لیاقت را در خویش می‌دید که دستگاه آفرینش چنین مسؤولیت سنگین و مهمی‌را بر دوشش نهاده و چنین پایگاه مهمی را بدو عطا نموده است.
بیرون خانه
سیره‌ی رفتاری حضرت صدیقه‌ی طاهره علیها‌السلام نشان دهنده‌ی صحنه‌هایی از حضور فعال آن حضرت در عرصه‌ی وظایف اجتماعی است.
هنوز در سنین کودکی و گذراندن سالهای چهارم یا پنجم عمرش بود که به نقل محدثین برای پیشرفت اسلام و مبارزه‌ی با شرک و بت پرستی وظیفه‌ی دفاع از پدر مقدس خود را بر عهده گرفت و در سخت‌ترین شرایط و خوفناکترین جاهایی که مردان دلاور جرأت حضور در آنجا را نداشتند حضور یافته و با تندی دشمنان آن حضرت را مخاطب ساخته و علیه آنان قیام می‌کرد. (6)
فاطمه زهرا علیها‌السلام پس از هجران پدر، حمایت از امامت را وظیفه‌ی خویش دانست و در این راه از هیچ فداکاری و جانبازی دریغ نکرد و بارها و بارها در عرصه‌ی جامعه ظاهر شد و در جمع مردمان، خطبه‌هایی بی نظیر ایراد فرمود؛ خطبه‌هایی در اوج فصاحت و بلاغت که فصیحان و بلیغان نام آور عرب را به شگفتی و شیفتگی واداشته است.
همان زهرایی که می‌فرماید: برای زن بهتر است که نه او هیچ مردی را ببیند و نه هیچ مردی او را، آن گاه که مصالح کلی جامعه‌ی اسلامی را در خطر می‌بیند، به سوی مسجد می‌شتابد و در حضور جمع کثیری از مردان مهاجر و انصار، غاصبان خلافت را به محاکمه می‌کشاند. چنین صحنه‌هایی از سیره‌ی رفتاری آن حضرت، تأییدگر این حقیقت است که فرموده‌ی پیش گفته‌ی ایشان یک امر رجحانی است که در شرایط ایده آل و عدم وجود مرجح، مصداق می‌یابد.
زهرا علیها‌السلام برای کسانی که خواهان شناخت حق بودند، حق را با فریاد بلند معرفی کرد و وظیفه خود را در آموزش و هدایت زنان انجام داد.
دو زن در مسائل کلامی با یکدیگر به بحث پرداختند، یکی مؤمن بود و دیگری کافر، فاطمه سلام الله علیها زن مؤمنه را با استدلال یاری کرد مؤمنه بر کافره پیروز شد و از این پیروزی شادکام گشت. فرمود: خوشحالی فرشتگان به خاطر غلبه تو از تو بیشتر است، و غم شیطان نیز از غم مغلوب سنگین تر… (7)
زهرا راضی و خشنود به مقدرات و رضای الهی است و آنجا که وظیفه، صبر باشد، بر مصائب صبر می‌کند.
فاطمه علیها‌السلام به یاری خانواده‌های رزمندگان و شهیدان می‌شتافت و با آنها اظهار همدردی می‌کرد. ایشان هر هفته، روزهای شنبه به سوی مزار شهدای احد می‌شتافت و برای حمزه علیه‌السلام و دیگر شهدای احد طلب آمرزش و علو درجات می‌نمود. (8)
پینوشت:
(1) وافی، کتاب نکاح، ص 114.
(2) سیره ابن هشام، ج 3، ص 106.
(3) مناقب خوارزمی، ص 256.
(4) مناقب خوارزمی، ص 256.
(5) مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 387.
(6) انساب الاشراف، ص 125.
(7) الاحتجاج، ج 1، ص 18، روایت 15؛ بحار الانوار، ج 2، ص 8، روایت 15.
(8) بحار الانوار، ج 43، ص 9.
