اصول حاکم بر زندگی فاطمه (س) و علی (ع)
یکی از سؤالات مهم و اساسی در زندگی حضرت صدیقه زهرا علیهاالسلام که باید به شکلی تفصیلی و مستند به نسل امروزی پاسخ داده شود، روشن شدن زوایای زندگی و اصول حاکم بر زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام در حد یک الگو و زندگی ایده آل است. چرا که بعضی از کج اندیشان از طرفی و بعضی از دوستان مشتاق پیروی از آیین زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام سئوال می‌کنند که زندگی فاطمه علیهاالسلام چگونه می‌تواند برای ما الگو باشد و حتی بعضی از تاریک دلان، عایشه را به عنوان الگوی برتر از فاطمه زهرا علیهاالسلام مطرح می‌کنند. در اینجا ما با استعانت از روح مقدس حضرت صدیقه زهرا علیهاالسلام به اصول حاکم بر زندگی خانوادگی ایشان به اختصار و گذرا اشاراتی داریم و به این مطلب دقت می‌دهیم که فاطمه زهرا علیهاالسلام نه تنها الگوی ما بلکه الگو برای امام زمان علیه‌السلام و بزرگترین اولیاء خداست و الگوپذیری از او چه بسیار شایستگی، تدبر، مطالعه و تهذیب نفس می‌طلبد و درک او و فضیلتهای او همچون درک فضیلتهای شب قدر آمادگیهای بسیار می‌طلبد «و ما اَدْریکَ ما لَیلَةُ الْقَدْرِ».
اصل ساده زیستی و زهد خانوادگی
طبق اسناد تاریخی یکی از اصول حاکم بر زندگی فاطمه زهرا علیهاالسلام اصل سادگی و رعایت قناعت و زهد و بیرغبتی به دنیاست. برای روشن شدن این مطلب به چند نکته توجه می‌دهیم:
خانه اجارهای حضرت زهرا علیهاالسلام در آغاز زندگی.
جهیزیه حضرت زهرا علیهاالسلام.
مهریه مختصر حضرت زهرا علیهاالسلام.
سادهپوشی حضرت علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام (1)
اصل مشارکت در امور زندگی
یکی از اصول حاکم بر زندگی فاطمه زهرا علیهاالسلام مشارکت و تعاون در همه مراحل و همه ابعاد گوناگون زندگی می‌باشد علی علیه‌السلام بچهداری (2) می‌کرد، فاطمه علیهاالسلام نان می‌پخت و یا گندم آسیاب می‌کرد، علی علیه‌السلام به جهاد می‌رفت و زخم برمی‌داشت. فاطمه علیهاالسلام زخمهای او را درمان می‌کرد و شمشیر او را می‌شست، علی علیه‌السلام از مکه به سوی مدینه هجرت می‌کرد و فاطمه علیهاالسلام هم به همراه او هجرت را انتخاب مینمود.
اصل میهمان دوستی و ضیافت در خانه
یکی از اصول اخلاقی لازم برای هر خانواده، دیگرگرائی در قالب آداب اسلامی است. یکی از جلوههای زیبای این اصل اخلاقی میهمان پذیری، میهمانی دادن و دوست داشتن این عمل با روی باز است.
در سیره انبیاء الهی و اولیاء دینی همچنین در روایات متعدد دینی بر این اصل دینی و انسانی تکیه شده است. در روایت داریم که «قال رسول الله صلی الله علیه وآله: اَلضَّیفُ دَلیلُ الْجَّنَّةِ».(3) ؛
میهمان راهنمای انسان به سوی بهشت است.
سیره فاطمه علیهاالسلام و شوهر او در این جهت بسیار روشن، جذاب و خواندنی است به شکلی که در بعضی از روایات وجود دارد که اگر بیش از شش روز می‌گذشت و میهمانی برای علی علیه‌السلام نمیرسید تأسف میخورد و مینالید. (4)
در تاریخ آمده است مرد گرسنهای در مسجد مدینه به پا خاست و گفت: ای مسلمانان! از گرسنگی به تنگ آمدهام مرا میهمان کنید.
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: چه کسی این مرد را امشب میهمان می‌کند؟
حضرت علی علیه‌لسلام فرمود: من یا رسول اللَّه!
کمی بعد وارد منزل شده از فاطمه علیهاالسلام پرسید: آیا غذایی در منزل داریم؟ میهمان گرسنه آوردهام.
حضرت زهرا علیهاالسلام ایثارگرانه فرمودند:
«ما عِنْدَنا اِلاّ قُوْتُ الصَّبیةِ وَلکِنَّا نُؤْثِرُبِهِ ضَیفَنا»؛
در خانه ما غذایی نیست مگر به اندازه خوراک دختر بچه. اما امشب ایثار کرده گرسنگی را تحمل می‌کنیم و همین مقدار غذا را به میهمان میبخشیم (5)
اصل ایثار و انفاق خانوادگی
مقدم داشتن دیگران بر خود اصلی بسیار ارزشمند و فوق انسانی است که هر کس نمی‌تواند دارنده آن باشد. یکی از امتیازات خانوادگی حضرت زهرا علیهاالسلام حاکمیت این صفت برجسته اخلاقی بر تمامی آنهاست.
بارها و بارها در صحنه گوناگون جلوه های شکوهمند از ایثار جمعی و گروهی فاطمه علیهاالسلام و اعضاء خانواده او در تاریخ به ثبت رسیده است.
الف – قصه سوره هل أتی و ایثار گروهی خانواده فاطمه علیهاالسلام.
ب – ایثار غذا به میهمان و خود گرسنه بودن.
استفاده و به کارگیری عوامل معنوی برای حل معضلات و مشکلات
یکی از متدها و اصول حاکم بر زندگی فاطمه علیهاالسلام دخالت دادن عوامل معنوی در شئونات زندگی مادّی می‌باشد. عقیده مندی حضرت به تأثیر عوامل معنوی و به کارگیری آنها در جای جای زندگی آن بانوی با کرامت جلوهگری دارد که به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم.
الف – هنگامی که حسن و حسین علیهما السلام مریض شدند حضرت زهرا علیهاالسلام برای شفای آنان از عامل معنوی نذر کردن استفاده نمودند.
ب – برای رفع خستگی از کار خانه، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به فاطمه علیهاالسلام تسبیحات معروف حضرت زهرا علیهاالسلام را تعلیم دادند و آن حضرت هم پذیرفت.
ج – تقاضای دعا از پیامبر برای شفای فرزندان.
د – استفاده از تعویذات (6) و دعاها برای حفظ فرزندان.
اهمیت و احترام به کار و همکاری در بین اعضاء خانواده
کار در اسلام عبادت است و به عنوان یکی از اصول تربیتی و انسان ساز طرح می‌گردد و در سیره اولیاء خدا ارزشی والا داشته است. فاطمه علیهاالسلام و علی علیه‌السلام به عنوان دو عضو برجسته در خانواده اهلبیت، به کار احترام خاص می‌گذاردند و دارای وجدان کاری و همکاری با یکدیگر بودند. علی علیه‌السلام در هر بعد از ابعاد زندگی خود در مقام جهاد، حکومت، سیاست، عبادت و باغداری و مزرعهداری و… بالاترین تلاشها را داشت.
فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز در مقام عبادت، دفاع از ولایت، و کار در خانه و خانهداری و اداره فدک بالاترین تلاشها را داشت.
تقسیم کار خانه
زندگی دارای مشکلاتی است که کار نمودن و تقسیم آن بین اعضاء بسیاری از آن مشکلات را حل می‌کند. زندگی فاطمه علیهاالسلام پر از تلاش، تفاهم و تقسیم کار است. امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند:
«همانا فاطمه علیهاالسلام با علی علیه‌السلام پیمان بسته بود که کارِ خانه و خمیر کردن آرد و پختن نان و جارو کردن خانه را ایشان انجام دهد و علی علیه‌السلام نیز با ایشان پیمان بسته بود که کارهای بیرون از خانه همچون آوردن هیزم و تهیه غذا را او انجام دهد.» (7)
احترام متقابل اعضاء به یکدیگر
یکی از دستورات اخلاقی اسلام حفظ حریم شخصیتی افراد و احترام متقابل افراد به یکدیگر است.
در زندگی فاطمه علیهاالسلام اصل احترام اعضاء خانواده به یکدیگر رعایت می‌گردید و همسر نسبت به همسر و هر یک از والدین در ارتباط با فرزندان خود احترام خاصی قائل بودند.
فرمان پذیری از شوهر
روزی امام علی علیه‌السلام وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! خلیفه و عمر در پشت خانه منتظر اجازه ورود می‌باشند تا نظر شما چه باشد؟»
حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: «اَلْبَیتُ بَیتُکَ وَالْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ اِفْعَلْ ما تَشاءُ» (8)؛
علی جان! خانه، خانه توست و من زن آزاده همسر تو می‌باشم هر آنچه می‌خواهی انجام ده.
اصل جهادی بودن همه اعضاء و فدایی دادن برای اسلام
خانه فاطمه علیهاالسلام تجلی گاه جهاد اسلامی، تربیت مجاهدین خط مقدم جبهه نبرد و مأنوس با مبارزه شمشیر، میدان جنگ، خون، شهادت، زخم برداشتن و دفاع از اسلام بود صاحب ذوالفقار همسر فاطمه علیهاالسلام، حمزه سیدالشهداء عموی او، امام حسن مجتبی علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام آفریننده بزرگترین حماسههای تاریخی، فرزندان او هستند. بلی محسن شهید، فاطمه علیهاالسلام لطمه دیده، علی علیه‌السلام زخم خورده، حسن علیه‌السلام مسموم و حسین علیه‌السلام سر جدا و زینب و کلثوم به اسارت رفته همه و همه زیر یک سایبان و در یک خانه بودهاند و این یکی از امتیازات بزرگ خاندان فاطمه علیهاالسلام است.
که خداوند متعال فرمود:
«فَضَّلَ اللَّهُ الْمجاهِدینَ عَلَی الْقاعِدینَ اَجْراً عَظیماً».(9) ؛
خدا برتری داده است مقام مجاهدین و رزم آوران را بر مرفهین و نشستگان.
علم دوستی همه اعضاء خانواده
یکی از ارزشهای مهم اسلامی و انسانی علم و دانش و تلاش برای کسب معرفت دینی و اشاعه فرهنگ علم دوستی در بین دیگران است. همه اعضاء خانواده زهرا علیهاالسلام بعنوان گنجینههای علم خدا، آشنا با علوم و تفسیر قرآن و عارف به احادیث پپامبر بودند برای آنان علم ارزش ویژه دارد. در این جهت به نقل یک روایت می‌پردازیم.
شخصی وارد محضر فاطمه زهرا علیهاالسلام گردید و عرض کرد: ای دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله! آیا پیامبر یادگاری نزد شما دارد که به عنوان هدیه و تحفه عنایت فرمایید؟
فاطمه علیهاالسلام به کنیزی که در حضورش بود فرمودند آن ابریشینه یا آن جریده را بیاور. کنیزک به جستجوی آن پرداخت ولی آن را نجست. فاطمه علیهاالسلام بسیار ناراحت شدند و فرمودند: سعی کن آن را پیدا کنی چرا که ارزش این نوشته علمی از نظر من به منزله حسن و حسین علیهماالسلام می‌باشد.
پس با تلاش و جستجو کنیزک آن را پیدا کرد. پارچهای بود که در غلاف مخصوص خویش قرار گرفته بود و حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن نگهداری می‌شد. (10)
استفاده از خدمتکار برای فراغت بیشتر داشتن
حضرت فاطمه علیهاالسلام با همه بزرگواری و مقام و منزلتی که در پیشگاه خداوند داشت کار خانه را خود انجام می‌داد و تا مدتها خدمتکار نداشت. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله زنی را که در یکی از جنگها اسیر گرفته بود نزد فاطمه علیهاالسلام آورد و دست او را در دست آن حضرت گذاشته فرمود:
ای فاطمه! این زن در خدمت توست او اهل نماز است.
سپس درباره او سفارش کرد. فاطمه علیهاالسلام نگاهی به صورت پیامبر کرد و چنین گفت:
کار خانه را تقسیم می‌کنیم یک روز من کار می‌کنم و یک روز او.
اشک در چشمان پیامبر حلقه زد و فرمود: «اَللَّهُ اَعْلَمُ حَیثُ یجْعَلُ رِسالَتَهُ». (11)
محنت پذیری همه اعضاء خانواده
همه اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیهاالسلام محنتپذیر و آب دیده و آماده چشیدن رنجها در مسیر اسلام بودند. انواع اذیتهای اجتماعی و آزارها و کمبودهای مختلف را در جهت تکمیل شخصیت خود و در دفاع ازحدود اسلام و آرمان‌های پیامبر صلی الله علیه وآله به خود خریدند.
سه سال در شعب ابیطالب زندگی کردن، هجرت از مکه و ورود به مدینه، شرکت در جنگهای مختلف، تحمل آزارهای زبانی مردم، آماده نمودن خود و همه اعضاء خانواده برای شهادت و اسارت یکی بعد از دیگری، شاهد شهادت یکدیگر بودن اما خستگی ناپذیری و نشاط در همه شرائط، از خصوصیات و مصادیق محنتپذیری اعضاء خانواده فاطمه زهرا علیهاالسلام است.
دفاع هنری از ارزشها در همه اعضاء خانواده
یکی از امتیازات آل یس قدرت بیان، شیرینی کلام و غنای کلامی آنان است. از علی علیه‌السلام تا ام کلثوم، همه و همه خطبه‌های شیرین علمی و بلیغ دارند و در موقع لزوم در مقام خطابه به عنوان برترین خطبا و سخنرانان، عالی‌ترین بیانات را داشتهاند.
خطبه‌های امیرالمؤمنین در نهجالبلاغه، خطبه‌های فاطمه زهرا علیهاالسلام در مدینه و اشعار باقیمانده از ایشان (12)، خطبه‌های امام حسن مجتبی علیه‌السلام و سخنرانیهای حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام خطابه های زینب کبری و ام کلثوم در ماجرای عاشورا، حکایت از قدرت بیان و وجود این فضیلت برجسته خانوادگی در اهلبیت عصمت و طهارت دارد.
شجاعت و دلیری همه اعضاء
شجاعت یکی از چهار ضلع مهم فضائل بزرگ اخلاقی است چرا که اصول اخلاقی مهم شامل چهار عنوان شجاعت، عدالت، عفت و حکمت می‌باشد.
خاندان اهلبیت همچنان که در باب عدالت عفت و حکمت عالی‌ترین مدارج را دارا می‌باشند در احراز صفت شجاعت هم بالاترین و کاملترین آن را بهره‌مندند.
شجاعتهای علی علیه‌السلام، دلاوریهای فاطمه علیهاالسلام در مقام احتجاج و درگیر شدن با عمر و خلفای ستم، شجاعتهای امام حسن علیه‌السلام و حسین بن علی علیه‌السلام و شجاعتهای زینب کبری و ام کلثوم علیهم‌السلام در مبارزه با بنی امیه، معاویه و یزید، باز از سندهای محکم تاریخی جهت اثبات شجاعت خانوادگی اهل بیت عصمت و طهارت است.
عشق و عاطفه و مهربانی همه اعضاء به یکدیگر
انسانهای کامل در تمام ابعاد وجودی به کمال رسیده و در هر جهت عالی‌ترین رتبه را احراز نمودهاند. خاندان فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان کاملترین انسانها از جهت عاطفی و محبتورزی به یکدیگر خالصترین و بیشترین محبتها و عشقها را داشتند. محبت صد در صد عاطفی فاطمه علیهاالسلام به امیرالمؤمنین علیه‌السلام و محبت علی علیه‌السلام به فاطمه علیهاالسلام محبت علی و فاطمه علیهماالسلام به فرزندان و محبت فرزندان آن دو بزگوار به پدر و مادر در تاریخ قصه‌های متعدد و درس آموزی دارد.
به طور مثال هنگامی که مولا امیرالمؤمنین را برای بیعت از خانه بیرون می‌برند عشق مشتعل فاطمه علیهاالسلام نسبت به علی علیه‌السلام فروزانتر می‌شود و در مقام عواطف پاک خود به سلمان میگوید:
«یا سَلْمانُ یریدُونَ قَتلَ عَلّی وَ ما عَلی عَلِی صَبْرٌ فَدَعْنی حَتَّی اَتی قَبْرَ اَبی فَانْشرَنَّ شَعْری وَ اَشُقَّ جَیبی وَ اَصیحَ اِلی رَبّی»؛
ای سلمان! آنها قصد جان علی علیه‌السلام را دارند و من در شهادت علی علیه‌السلام نمی‌توانم صبر کنم صبرم تمام شده مرا به حال خود بگذار تا کنار قبر پدرم بروم موهایم را پریشان نموده گریبان چاک سازم و به درگاه خدا ناله سر دهم. (13)
پس از لحظاتی چند که در میان سکوت و اندوه و شگفتی حاضران، مهاجمین دست از امام کشیدند و امام علی علیه‌السلام تنها و مظلوم از مسجد مدینه بیرون آمده راه خانه را در پیش گرفت، حضرت زهرا علیهاالسلام شوهر معصوم را نگریسته و فرمود:
«رُوحی لِرُوحِکَ الْفِداءُ وَ نَفْسی لِنَفْسِکَ الْوِقاء یا اَبَاالْحَسَنْ اِنْ کُنْتَ فی خَیرٍ کُنْتُ مَعَکَ وَ اِنْ کُنْتَ فی شَرٍّ کُنْتُ مَعَکَ»؛
علی جان! جانم فدای جان تو و جان و روح من سپر بلای جان تو یا اباالحسن همواره با تو خواهم بود، اگر تو در خیر و نیکی بسر میبری با تو خواهم زیست و یا اگر در سختی و بلاها گرفتار شدی باز هم با تو خواهم بود. (14)
انضباط و آدابی بودن زندگی فاطمه (س) و خاندان او
یکی از آثار و فوائد مهم اعتقاد دینی (15) مؤدّب شدن انسان به مجموعهای از آداب و قوانین برای انجام اعمال زندگی است یک فرد متدین همه رفتارهایش دارای قانونمندی دینی است. خواب، خوراک، کلام، نظافت، خانه داری و همه شئون او دارای انضباط خاص قانونی است. فاطمه زهرا علیهاالسلام بعنوان نمونه کامل یک زن مسلمان و یک الگوی تمام عیار انسانی انضباط خاص را بر زندگی حاکم نموده بود و آداب خاص بر زندگی ایشان حاکم بود و نیز به آن توصیه می‌نمودند. برای مثال به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
الف – هنگام خواب حضرت چهار عمل مستحبی انجام می‌دادند:
– خواندن سه سوره «قل هو اللَّه» که پاداش ختم قرآن دارد.
– صلوات فرستادن بر پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله و پیامبران الهی که موجب شفاعت پیامبران از انسان خواهد شد.
– طلب مغفرت برای مؤمنین که موجب خشنودی آنهاست.
– گفتن تسبیحات اربعه (16) که ثواب حج و عمره دارد.
ب – فاطمه زهرا علیهاالسلام همیشه در خانه معطر بود. (17)
ج – فاطمه زهرا علیهاالسلام برای نماز، لباس مخصوص و برای عبادت جایگاه ویژه داشتند. (18)
د- حضرت زهرا علیهاالسلام برای غذا خوردن رعایت دوازده قانون را توصیه فرمودند.
هـ – کار بیرون خانه و کار داخل خانه بین علی علیه السلام و ایشان تقسیم شده بود.
و – کار داخل خانه را هنگامی که خدمتکار استخدام نمودند بین خود و او تقسیم نمودند.
راهنمایی و مشاوره در زندگی خانوادگی حضرت زهرا (س)
یکی از اصول پیشنهادی قرآن و از موضوعات مؤکد در روایات استفاده از اصل مشورت و مشاوره در همه شئون زندگی می‌باشد.
اصل مشاوره موجب تقویت خردمندی و استفاده از اندوختههای علمی و تجربی دیگران می‌باشد و علاوه بر این به عنوان عاملی برای استحکام ارتباطات اجتماعی به حساب می‌آید.
در اسلام نه فقط مشورت و مشاوره پس از بروز مشکل و جهت حلّ معضلات فردی یا خانوادگی بلکه به عنوان یک اصل جهت پیشگیری از بروز مشکلات، پیشنهاد به بشر شده است.
به عبارتی عمدتاً مشورت جهت پیشگیری است تا درمان.
در روایات اسلامی علاوه بر توصیه های علمی در سیره عملی ائمه بزرگوارمان استفاده از اصل مشورت را می‌یابیم لذا همه باید از این اصل تکامل بخش هر چه بهتر و بیشتر (با حفظ اصول مشورتطلبی و دقت در خصوصیات مشاور) بهرهبرداری کنیم.
در زندگی فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان یک اسوه، استفاده از این اصل، یعنی اتخاذ و انتخاب مشاور و استفاده از نظرات مشورتی آن به وضوح دیده می‌شود.
مشاور خانوادگی حضرت فاطمه علیهاالسلام پیامبر بزرگوار صلی الله علیه وآله می‌باشد و زندگی مشترک بین فاطمه علیهاالسلام و علی علیه‌السلام همچنین تربیت فرزندان زهرا علیهاالسلام همه و همه با اشراف نظر و گاهی با حضور مستقیم پیامبر عظیم الشأن اسلام می‌باشد. موارد چندی از مشورت و مشاوره و اشراف مستقیم پیامبر بر زندگی حضرت به نقل تاریخ به شرح زیر می‌باشد:
مشورت در چگونگی تقسیم کار خانه و راهنمائی پیامبر
حضرت فاطمه علیهاالسلام کارهای منزل را با حضرت علی علیه‌السلام اینگونه تقسیم کردند که:
خمیر کردن آرد و نان پختن و تمیز کردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه علیهاالسلام باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع آوری هیزم و مواد اولیه غذایی را علی علیه‌السلام انجام دهند.
امام صادق علیه‌السلام فرمود:
“این تقسیم کار با رهنمود رسول خدا صلی الله علیه وآله انجام گرفت.”
آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کارهای داخل منزل را فاطمه علیهاالسلام و کارهای بیرون منزل را علی علیه‌السلام انجام دهد، حضرت زهرا علیهاالسلام با خوشحالی فرمود:
«فَلا یعْلَمُ ما داخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ اِلاَّ اللَّهُ بِإِکْفائِی رَسُولُ اللَّهِ تَحَمُّلَ رِقابِ الرِّجالِ»؛
جز خدا کسی نمی‌داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم، زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است بازداشت. (19)
مشاوره برای چگونگی فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی خانواده
حضرت زهرا علیهاالسلام روزی در خدمت پدر از مشکلات زندگی و کمبودهای رفاهی سخن به میان آورد و فرمود:
«إِنِّی وَ ابْنِ عَمّی ما لَنا فِراشٌ إِلاَّ جِلْدُ کَبْشٍ نَنامُ عَلَیهِ بِاللَّیلِ وَ نَعْلِفُ عَلَیهِ ناضِحَنا بِالنَّهارِ»؛
ای رسول خدا! من و پسرعمویم چیزی از وسایل رفاهی نداریم مگر پوست گوسفندی که شبها بر روی آن می‌خوابیم و روزها بر روی آن شتر خود را علف می‌دهیم.
رسول گرامی فرمود:
«یا بُنَیةَ اِصبِرِی فإنَّ مُوسَی بنِ عمرانَ اَقْامَ مَعَ اِمْرَأَتِهِ عَشَرَ سِنِینَ ما لَهُما فِراشٌ إلاَّ عَباءَةٌ قِطْوانِیةٌ»؛
دخترم! صبر کن و تحمل داشته باش، زیرا موسی بن عمران ده سال با همسرش زندگی کرد و فرشی جز یک قطعه عبای قطوانی نداشتند. (20)
پینوشت:
(1) نهج الحیاة، ص 161-163.
(2) نهج الحیاة، ص 166.
(3) بحار الانوار، ج 75، ص 459.
(4) میزان الحکمة، ح 11106.
(5) نهج الحیاة، ص 130.
(6) تعویذات: جمع تعویذ، به معنای دعاهایی است که بر کاغذ می‌نویسند و برای دفع چشم بد و رفع بلا با خود حمل می‌کنند.
(7) نهج الحیاة، ص 167-168.
(8) نهج الحیاة، ص 22.
(9) نساء، 95.
(10) صدیقه طاهره، عقیقی بخشایشی، ص 137؛ نهج الحیاة، ص 225.
(11) جلوههای رفتاری حضرت زهرا علیهاالسلام، ص 98.
(12) نهج الحیاة، ص 184-202.
(13) نهج الحیاة، ص 145.
(14) نهج الحیاة، ص 147.
(15) قال علی علیه‌السلام: “الدین الادب”؛ دین یعنی ادب و قانون.
(16) منتهی الامال، ص 156.
(17) نهج الحیاة، ص 169، ح 96.
(18) نهج الحیاة، ص 169، ح 96.
(19) نهج الحیاة، ص 168.
(20) نهج الحیاة، ص 297.
