جلوه‌های پایداری و مقاومت حضرت زهرا (س)
صبر و پایداری یکی از فضائل اعلای اخلاقی است که نیروهای انسان را در رسیدن به هدف مفید و مثمر می‌سازد و علاوه بر جلوگیری از هدر دادن فعالیتهای فردی ضریب اقتدار انسان را بالا می‌برد. از بدیهیات است که انسان را در میدان زندگی و با ورود به عرصه‌های گوناگون می‌توان شناخت و صبوری و پایداری افراد را باید در بحرانها و شرایط سخت سنجید. تاریخ زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام گویای واقعیتهایی در این مورد است که باید مورد بررسی قرار گیرد؛ بهطور مثال:
در کلام مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام صبر بر سه قسم تقسیم شده است:
صبر بر عبادت،
صبر بر معصیت
و صبر بر ناگواریها.
فاطمه زهرا علیهاالسلام در هر سه محور صبوری رتبه عالی و مقام برتر اخلاقی را بدست آورده است.
در صبر بر معصیت آن چنان استقامت دارد که به مقام عصمت آن هم عصمت کبری نائل شده است.
در مقام صبر در عبادت بیشترین و بهترین عبادات را نموده است.
در مقام صبر در ناگواریها هم در انواع ناملایمات امتحان داده و در آزمون الهی سربلند و عزیز بیرون آمده است. از طرفی مستند به آیه شریفه «و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشِّر الصابرین» مواد مورد آزمون و صحنهها و جلوه‌های پایداری به پنج مورد تقسیم شده است:
– خوف (ترس)
– جوع (گرسنگی)
– نقص در اموال (انفال و اعطاء اموال)
– نقص در انفس (لطمه جسمی و شهادت)
– نقص در ثمرات (کسر و کمبود بهره‌های مالی زندگی)
با مروری بر زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام و خانواده عصمت و طهارت علیهم‌السلام تمام موارد فوق در زندگی حضرتش آن هم از سخت‌ترین نوع آن بوده است و صبوری و پایداری فاطمه زهرا علیهاالسلام و سرافرازی آن حضرت در موفقیت از این آزمونها و آزمایشهای الهی محرز می‌باشد.
پایداری قولی و عملی حضرت زهرا در برابر خوف
پس از ماجرای سقیفه، و سرپیچی عدهای از بیعت با ابابکر، برای آن که به خیال خودشان مرکز تجمّع مخالفان را مورد تهدید قرار دهند، به خانه امام یورش آوردند. عمر و قُنفذ، و طرفداران آنها تهدید کردند، اگر امام علی علیه‌السلام برای بیعت به مسجد بیرون نیاید، خانه را آتش می‌زنیم!!
حضرت زهرا علیهاالسلام در دفاع از امام، در برابر مهاجمان فرمود:
«أَیهَا الضَالُّونَ الْمُکَذِّبُونَ! ماذا تَقُولُونَ؟ وَ أَی شَیءٍ تُریدُونَ؟ یا عُمَرُ أَما تَتَّقِی اللَّهَ؟ تَدْخُلُ عَلی بَیتی؟ أَبِحِزْبِکَ الشَّیطانِ تُخَوِّفُنی؟ وَ کانَ حِزْبُ الشَّیطانِ ضَعیفاً…» ؛
شما ای گمراهان و دروغگویان! چه می‌گویید و چه می‌خواهید؟ ای عمر! آیا از خدا پروا نداری؟ این گونه می‌خواهی وارد خانه من شوی؟ آیا با حزب شیطان که دور شما را گرفتند مرا می‌ترسانی؟ در حالی که حزب شیطان ناتوانند!…(1).
امتحان به جوع و گرسنگی فاطمه زهرا و صبوری آن حضرت
یکی از ابتلائات خانوادگی حضرت زهرا علیهاالسلام گرسنگی و امتحان مکرر به جوع بوده است. در این زمینه تاریخ شواهد زیادی دارد که حضرت علی علیه‌السلام و یا حضرت زهرا علیهاالسلام و گاهی حتی فرزندان ایشان مبتلا به جوع و گرسنگی شدید و جانکاه بودهاند. در داستان اطعام سه روزه مسکین و یتیم و اسیر همچنین در میهمان نوازیهای خانوادگی حضرت زهرا علیهاالسلام در برخورد با میهمانان خود و در ایثار غذا به پیامبر و گاهی ایثار غذا به فرزندان و گرسنه ماندن خود حضرت زهرا علیهاالسلام داستانها وجود دارد.
در اینجا ما فقط به نقل یک شاهد تاریخی بعد از ازدواج در مدینه و یک ماجرای مشهور در مکه کفایت می‌کنیم.
در روایت سلیمان بن بریده نقل شده است که رسول خدا پرسید: «دخترم! چرا نگران و ناراحتی؟»
در جواب پدر گفت:
«قِلَّةُ الطَّعْمِ وَ کَثْرَةُ الْهَمِّ وَ شِدَّةُ السُّقْمِ»؛
فشار گرسنگی و کمی طعام و غذا، و فراوانی اندوه و شدت بیماری و گرفتاری، مرا نگران کرده است. (2) .
همچنین در بیان تحمّل گرسنگی در مکّه می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از حوادث سخت تاریخ پیامبر محاصره اقتصادی در شعب ابیطالب می‌باشد که پیامبر و اصحاب آن حضرت با توجه به سختی شرایط زندگی در مکه مجبور به پناه گرفتن به دره‌های اطراف مکه شدند. در این مدّت انواع ابتلائات و مشکلات برای مسلمین وجود داشت که یکی از سخت‌ترین آنها مشکل بی غذایی و گرسنگی می‌باشد و جالب است بدانیم که جزء افراد محاصره شده در طول این مدت حضرت زهرا علیهاالسلام و مادرشان خدیجه می‌باشند که در آن زمان حضرت زهرا علیهاالسلام حدود پنج سال بیشتر سن نداشتند.
نقص اموال
اگر نقص اموال به معنای کمبود مالی و ضعف امکانات حتی ضروریات زندگی باشد اینگونه نقص در زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام وجود داشته است و اگر به معنای کاسته شدن اموال به انفاق یا غصب و سرقت خائنین و ظالمین هم باشد در زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام وجود دارد.
جهیزیه ساده و مختصر، مهریه اندک، خانه ساده و محقّر و کمبودهای گوناگون ضروریات زندگی برخی از نمونه‌های نقص اموال به معنای اول است.
قالت فاطمه علیهاالسلام:
«أنِّی وَ ابْنَ عَمِّی ما لَنا فِراشٌ إِلاَّ جَلْدُ کَبْشٍ نَنامُ عَلَیهِ بِاللَّیلِ وَ نَعْلِفُ عَلَیهِ ناضحنا بِالنَّهارِ»؛
ای رسول خدا! من و پسرعمویم چیزی از وسایل رفاهی نداریم؛ مگر پوست گوسفندی که شبها بر روی آن می‌خوابیم و روزها بر روی آن شتر خود را علف می‌دهیم.
رسول گرامی فرمود:
«یا بُنَیةَ اِصْبِری فَإِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرانَ أَقامَ مَعَ إِمْرَأَتِهِ عَشْرَ سِنینَ ما لَها فِراشٌ إِلاَّ عَباءَةٌ قِطْوانِیةٌ»؛
دخترم صبر و تحمل داشته باش، زیرا موسی بن عمران ده سال با همسرش زندگی کرد و فرشی جز یک قطعه عبای قطوانی نداشتند.(3)
سلمان فارسی می‌گوید: روزی حضرت فاطمه علیهاالسلام را دیدم که چادری وصله دار و ساده بر سر دارد. در شگفتی ماندم و گفتم: عجبا! دختر پادشاهان ایران و قیصر روم، بر کرسی‌های طلایی می‌نشینند و پارچه‌ای زربفت به تن می‌کنند، و این دختر رسول خداست که نه چادرهای گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهای زیبا.
فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد:
«یا سَلْمانُ! إِنَّ اللَّهَ ذَخَّر لَنا الثِّیابَ وَالْکَراسِی لِیوْمٍ اخَرٍ»؛
ای سلمان! خداوند بزرگ، لباسهای زینتی و تختهای طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است.
حضرت زهرا علیهاالسلام سپس به خدمت پدر رفت و شگفتی سلمان را مطرح فرمود:
«یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّ سَلْمانَ تَعَجَّبَ مِنْ لِباسی، فَوَالَّذی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مالی وَ لِعَلِی مُنْذُ خَمْسِ سِنینَ إِلاَّ مَسْکُ کَبْشٍ تَعَلَّفَ عَلَیها بِالنَّهارِ بَعیرُنا وَ إِذا کانَ اللَّیلُ إِفْتَرَشْناهُ وَ إِنَّ مِرْفَقَتَنا لِمَنْ أَدْمٍ حَشْوُها لیفٌ»؛
ای رسول خدا! سلمان از سادگی من تعجب نمود، سوگند به خدایی که تو را مبعوث فرمود، مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها بر روی آن شترمان علف می‌خورد و شبها بر روی آن می‌خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است. (4)
در قسم دوّم نیز حضرت زهرا علیهاالسلام در شرایط گوناگون و به افراد مختلف هدیه‌ها و انفاقات زیادی داشته‌اند از بخشش نان و طعام گرفته تا بخشش لباس حتی لباس شب عروسی تا بخشش گردنبند و النگو همچنین نمونه غصب فدک که سرقتی بزرگ و آشکار از طرف منافقین به حساب می‌آید، یکی از موارد آزمون برای حضرت زهرا علیهاالسلام می‌باشد.
ابتلاء و امتحان به نقص جان و آزار بدنی
فاطمه زهرا علیهاالسلام خود و خانوادهاش دچار یکی از سخت‌ترین ابتلائات جسمی و جانی بودهاند.
الف – در مسیر رونقبخشی کار روزانه خانه، دستان فاطمه علیهاالسلام از آسیا زخم برداشته بود.
ب – در جهت آب آوری به خانه از بند مشک کتف حضرت زهرا علیهاالسلام نشان گرفته بود.
ج – در مسیر عبادت خدا دو پای حضرت زهرا علیهاالسلام متورم شده بود.
د – در نتیجه گریههای طولانی چشمانش و در اندوه پدر بدنش نحیف گشته بود.
هـ – در نتیجه جهاد و مبارزه با منافقین بازویش و پهلویش و طفل در رحمش و صورتش آزار دیده بود و نشان داشت.
و – در پایان زندگی با مرگ سرخ شهیده فی سبیل الله شد. «السلام علیک ایتها الصدیقة الشهیدة».
ز – همچنین زخمهای بر بدن شوهرش علی علیه‌السلام در جهاد در راه خدا و علم حضرت به شهادت فرزندان پسرش و اسارت دخترانش و رضایت دادن به این خواستههای الهی خود یکی از جلوه‌های پایداری در آزمایش به جان و نفس می‌باشد.
ابتلائات حضرت زهرا در نقص ثمرات
به استناد آیه «وآت ذاالقربی حقّه» باغات فدک را پیامبر عظیم الشأن به ملکیت حضرت زهرا علیهاالسلام در آوردند، امّا پس از رحلت رسول خدا بلافاصله باند نفاق در این بهره و ثمره نقص ایجاد کرد و آن را به تصاحب درآورد و حضرت علی علیه‌السلام و زهرا علیهاالسلام پس از دفاع مکرر از فدک باز در راه خدا از فدک هم گذشتند و صبر اختیار نمودند.
أنس بن مالک نقل می‌کند:
حضرت زهرا علیهاالسلام پس از غصب باغهای فدک، خطاب به ابابکر فرمود:
«لَقَدْ عَلِمْتَ الَّذی ظَلَمْتَنا عَنْهُ اَهْلَ الْبَیتِ مِنَ الصَّدَقاتِ وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلَینا مِنَ الغَنائِمِ فِی الْقُرآنِ مِنْ سَهْمِ ذَوِیالْقُرْبی وَ اَعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیءٍ فَإِنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی» (5)؛
ای ابابکر! تو می‌شناسی و می‌دانی که حق ما اهل بیت غصب شده است. حقی که از صدقات و غنائم در رابطه با سهم (ذی القربی) نزدیکان رسول خدا داریم که خداوند در آیه مربوط به غنائم، مصرف خمس آن را توضیح داده است. (6)
پینوشت:
(1) نهج الحیاة، ص 136، ح 64.
(2) نهج الحیاة، ص 229، ح 186.
(3) نهج الحیاة، ص 297، ح 184.
(4) نهج الحیاة، ص 162، ح 90-89.
(5) انفال، 41.
(6) نهج الحیاة، ص 244، ح 147.
