عبادت
از ابوذر غفاری روایت کرده‌اند که گفت:
رسول خدا صلی الله علیه وآله مرا به خانه علی علیه‌السلام فرستاد تا او را به نزد پیغمبر بخوانم، چون به خانه آن حضرت رفتم چیز عجیبی مشاهده کردم؛ دیدم آسیای سنگی که در خانه بود، بدون اینکه کسی او را به گردش در آورد می‌چرخد. من به همراه علی علیه‌السلام به نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله آمدیم. آنگاه من جریان را به عرض پیغمبر رساندم. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: همانا خدای تعالی قلب و جوارح دخترم فاطمه علیهاالسلام را از ایمان و یقین پر کرده و چون ناتوانی جسمی او را می‌داند وی را کمک می‌دهد. مگر نمی‌دانی که خداوند فرشتگانی را به کمک و خدمتکاری آل محمد علیهم‌السلام گماشته است؟
در روایت دیگری وارد شده: گاهی حضرت فاطمه علیهاالسلام به نماز و عبادت که می‌ایستاد و کودکش در گهواره گریان می‌شد فرشته‌ای گهواره را به حرکت در می‌آورد. (1)
عبادت فاطمه قبل و بعد از تولد
امام صادق علیه‌السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله روایت می‌کند که آن حضرت فرمودند: خداوند فاطمه را خلق کرد قبل از آنکه آسمان و زمین را خلق کند و او حوریه‌ای است انسانی که از نور خدا آفریده شده است قبل از آنکه خدا آدم را خلق کند، آنگاه خداوند فاطمه را در حقه‌ای زیر ساق عرش قرار داد. از رسول خدا سؤال شد: «یا رسول الله فماکان طعامها؟»
پس در آن زمان غذای فاطمه علیهاالسلام چه بود؟
آن حضرت فرمودند: «التسبیح و التقدیس و التهلیل و التحمید».
غذای فاطمه تسبیح و تقدیس و تهلیل و تمجید پروردگار بود و به هنگام تولد به سجده افتاد و خداوند را شکر کرد و چنین گفت: شهادت می‌دهم که پروردگار و آفریننده من، کسی نیست مگر خدای بزرگ و بی همتا و گواهی می‌دهم به اینکه پدرم سید و سرور برگزیدگان خدا و رسول خداست و از همین آغاز اقرار می‌کنم به اینکه همسرم سرور پیشوایان و جانشین رسول خداست و فرزندانم (حسن و حسین علیه‌السلام) بزرگ اسباط رسول خدایند. (2)
نیز روایت شده که: «کانت فاطمة تنهج فی الصلاة من خیفة الله تعالی»؛
فاطمه چنان بود که در نماز از خوف خدای تبارک و تعالی مدهوش می‌شد. (3)
زیباترین روح پرستش
ریحانه پیامبر شخصیت فرزانه و کاملی است که دارای ابعاد گوناگون و چهره های متنوع و تماشایی است. هر کس او را در کرسی درس می‌نگریست و سخنان حکمت آمیز و انسانساز او را می‌شنید، او را سخنورترین و دانشورترین و گویاترین بانوان گیتی می‌دید و می‌پنداشت نبوغ او در این بعد است؛ و هر کس او را در زهد و پارسایی مورد مطالعه قرار می‌داد، او را قهرمان پارسایی و زهد می‌یافت و می‌پنداشت که مهمترین بعد شخصیت او را پارسایی می‌سازد.
هر کس به انفاق و ایثار و بخشایش و محروم نوازی او می‌نگریست، او را محروم نوازترین‌ها می‌دید و هر کس عبادت و راز و نیاز و نیایش او را تماشا می‌کرد، او را زینت و زیور پرستشگران عنوان می‌داد و زیباترین روح پرستش می‌دید.
او در همه ابعاد پیشتاز و نمونه بود به راستی خدای را می‌سزد که همه ارزشها را در وجود بانویی این گونه متبلور و مجسم سازد و او را الگو و سرمشق و نمونه کامل و شاهکار آفرینش در جهان «زن» قرار دهد.
1- پیامبر گرامی در مورد این بعد از شخصیت فاطمه و این ویژگی اخلاقی و انسانی‌اش فرمود:
«و اما ابنتی فاطمة… متی قامت فی محرابها بین یدی ربها زهر نورها لملائکة السموات کما یزهر نور الکواکب لاهل الارض.» (4) ؛
دخت ارجمندم فاطمه علیهاالسلام سالار بانوان عصرها و نسلها، از آغاز تا فرجام جهان است. او پاره تن و نور دیده و میوه دل و روح من است. او حوریه‌ای است به صورت انسان، آنگاه که در عبادتگاه خویش در برابر پروردگارش می‌ایستد، نور پرتلألؤ وجودش بر فرشتگان آسمانها می‌تابد؛ درست بسان نور اختران آسمان بر زمینیان.
به هنگامه عبادت خالصانه و عاشقانه و عارفانه فاطمه، خدا به فرشتگانش می‌فرماید:
«و یقول الله لملائکته: یا ملائکتی، انظروا الی امتی فاطمه سیدة امایی قائمة بین یدی ترتعد فرائصها من خیفتی و قد اقبلت بقلبها علی عبادتی، اشهدکم انی قد امنت شیعتها من النار»؛
هان ای فرشتگان من! به بنده وارسته و شایسته‌ام فاطمه بنگرید! به او، به سالار زنان، به الگوی شایستگان که در بارگاهم به پرستش و عبادت ایستاده و از شکوه و عظمت پروردگارش همه سلولها و اعضا و جوارح او به لرزه درآمده است و با گستره قلب و ژرفای جان به پرستش من روی آورده است، نظاره کنید.
هان ای فرشتگان! تمامی شما را به گواهی می‌گیرم، شمایان گواه باشید که من دوستداران واقعی و رهروان راه توحیدی و افتخارآفرین و بشردوستانه او را از آتش امان خواهم داد.
2- در قرآن شریف، از میان بانوان پیشین، مریم مادر مسیح است که سخت مورد ستایش و بزرگداشت خداست و پروردگارش در قرآن او را به پاکی یاد می‌کند. او را خدمتگزار خانه و آرمان خویش در میان مردم می‌نگرد. به او رزق و روزی مادی و بهره‌های معنوی می‌فرستد و او را عابده و ساجده و پرستشگر و نیایش‌گر بارگاه دوست می‌بیند، اما او با همه آن عظمت و قداست و شکوهش «مریم» است و سالار زنان عصر خویش، و فاطمه والا و بزرگتر است و سالار زنان عصرها و نسلها.
او مام پیامبر گرانقدری چون مسیح است و این، مام یازده تن از پیشوایان برگزیده خدا و همسر و همراز و همسنگر قهرمان امیرمؤمنان.
در روزگار سختی و فشار اقتصادی بود که روزی پیامبر در مسجد پس از نماز رو به امیرمؤمنان کرد که: هان ای شیرمرد! آیا در خانه چیزی داری که امشب میهمان شما شوم؟ او که هیچ در خانه نداشت و آخرین دینار را نیز ایثارگرانه به خانواده گرسنه‌ای انفاق کرده بود، به سختی اندیشید اما نتوانست بگوید «نه!» با اینکه می‌دانست چیزی در خانه نیست و آنگاه پس از گفتگو دست در دست هم وارد خانه فاطمه شدند و دیدند فاطمه علیهاالسلام در محراب خویش است و دست نیاز و بندگی به سوی آن بی نیاز برده، در حال پرستش و عبادت است و در کنار محراب او دیگی جوشان از غذای عطرآگین که بوی بهشت از آن برمی‌خیزد.
علی علیه‌السلام شگفت زده شد و پرسید:
«انی لک هذا؟ الذی لم انظر الی مثل لونه قط و لم اشم ریحه قط و ما آکل اطیب منه؟»؛
فاطمه جان! از کجا؟ به راستی که شگفت غذایی فراهم آورده‌ای! تاکنون غذایی به این طعم و به این عطر و به این رنگ خوش ندیده‌ام؛ ما که در خانه چیزی نداشتیم!
پیامبر در حالی که باران اشک شوق از جام دیدگان می‌باراند به تلاوت این آیه شریفه پرداخت که:
«کلما دخل علیها زکریا المحراب و جد عندها رزقا»
و آنگاه رو به امیرمؤمنان کرد و فرمود:
«یا علی هذه سیدة نساء اهل الجنة من الاولین و الاخرین هذه والله مریم الکبری»؛
علی جان! به خدای سوگند که این، بانوی تمامی بانوان بهشت است. به خدای سوگند او مریم والاست.
3- و نیز پیشوای بزرگ توحید در شکوه معنوی و عبادت و نیایش او فرمود:
«و انها لتقوم فی محرابها فیسلم علیها سبعون الف ملک من الملائکة المقربین و ینادونها بما نادت به الملائکة مریم فیقولون: یا فاطمة! ان الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین.» (5) ؛
دخت ارجمندم فاطمه، سالار زنان عصرها و نسلهاست. او هنگامی که در پرستشگاه خویش به نماز می‌ایستد، هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرب در گرد محراب او حلقه می‌زنند و بر او درود و سلام نثار می‌کنند و همان گونه که مریم را به فرمان خدا ندا می‌کردند، می‌گویند: هان ای فاطمه دخت گرانمایه پیامبر! به راستی که خداوند تو را برگزیده و پاک و پاکیزه ساخته و تو را بر همه زنان عالم برگزیده است. (6)
4- دومین امام نور حضرت مجتبی علیه‌السلام در این مورد آورده است که:
«رأیت امی فاطمة علیهاالسلام قامت فی محرابها لیلة جمعتها فلم تزل راکعة ساجدة حتی اتضح عمود الصبح و سمعتها تدعوا للمؤمنین و المؤمنات و تسمیهم و تکثر الدعا لهم و لا تدعوا لنفسه بشیء» (7)
مام گرانمایه‌ام فاطمه را شب جمعه‌ای نگریستم که در محراب عبادت خویش به پرستش یکتا آفریدگارش ایستاده و تا سپیده سحر و دمیدن طلوع فجر در رکوع و سجود بود. خود می‌شنیدم که آن فرشته بشردوست، زنان و مردان باایمان و پرواپیشه را دعا می‌کرد و نامشان را گاه می‌برد و از خدا برایشان خوبی و نیکی می‌خواست و طلب خیر و برکت می‌نمود، اما شگفتا که هر چه گوش کردم، دیدم برای خویش دعا نکرد و چیزی نخواست. پس از فراغت او از نیایش و پرستش خدا، گفتم: مادر جان! چرا فقط دیگران را دعا می‌کنی؟
فرمود: «الجار ثم الدار»؛
گرامی فرزندم، حسن جان! نخست در اندیشه همسایگان و بندگان خدا بودن، سپس در اندیشه خانه خویش.
5- و نیز همان گرانمایه در مورد عبادت مادرش فاطمه فرمود:
«ما کان فی الدنیا اعبد من فاطمة علیهاالسلام کانت تقوم حتی تتورم قدماها» (8) ؛
در همه جهان، پرستشگر و عبادت کننده تر از مادرم فاطمه علیهاالسلام نبود. آن قامت بلند عبادت به گونه ای شیفته عبادت و پرستش و راز و نیاز با خدا بود که از ایستادن در برابر بارگاه دوست، لذت معنوی می‌برد و آن قدر به عبادتهای شبانه برخاست که اثر قیام و رکوع و سجود در پاهایش نمایان شد.
و نیز فرمود:
«رأیت امی فاطمة قامت فی محرابها… فلم تزل راکعة و ساجدة حتی انفجر عمود الصبح» (9) ؛
مام گرانمایه‌ام فاطمه را در محراب خویش در حال رکوع و سجود و نیایش و راز و نیاز با خدا دیدم. او تا سپیده دم همچنان با خدایش عاشقانه در حال راز و نیاز بود.
6- «حسن بصری» یکی از دانشوران و عارفان در مورد اخلاص و سختکوشی فاطمه در عبادت گفت:
در این امت، پرستشگرتر و عابدتر و پراخلاص‌تر از دخت والاگهر پیامبر، پیدا نمی‌شود. او آنقدر برای عبادت و راز و نیاز سر پا ایستاد که پاهایش بر اثر عبادت ایستاده ورم کرد. (10)
پیامبر گرامی در وصف عبادت خالصانه فاطمه فرمود:
«انها لتقوم فی محرابها فیسلم علیها سبعون الف ملک من الملائکة المقربین» (11) ؛
او هنگامی که در پرستشگاه خویش به پرستش خدا می‌ایستد، هفتاد هزار فرشته بر او درود و سلام نثار می‌کنند.
آری، او سمبل عبادت کنندگان و پرستشگران آگاه و عاشق بود و خدای را از روی شور و شوق و عشق و شناخت عمیق می‌پرستید و از پرستش خویش لذت می‌برد؛ چرا که پرستش او نه بسان پرستش تجارت پیشگان بود تا خدا را برای بهشت عبادت کند و نه بسان کسانی که از ترس او را می‌پرستند، بلکه پرستش او پرستش احرار واقعی بود و او سرآمد و آموزگار راستین آزادمنشان گیتی است.
آخر او نسخه‌ای از «پدر» بود و پدرش چنان پرستشگری عارف و پراخلاص بود و به گونه‌ای سجده‌‌های طولانی شبانه و راز و نیازهای وصف ناپذیر داشت و تا سپیده دمان غرق در مناجات با خدا بود که پیام آمد این قدر شامگاهان را تا سپیده سحر و طلوع فجر بر خود زحمت مده و خود را به رنج و سختی میفکن!
«طه، ما انزلنا علیک القرآن لتشقی…»
و فاطمه آن بانوی عابده و ساجده، آن فرشته آسمانی و آن حوریه بهشتی، بسان پدر بود؛ آن هم در اوج جوانی و شکوه و جمال آن.
آری، او از آغازین لحظه ولادت، در راه عبادت و بندگی خدا گام نهاد و این راه را تا بستر شهادت و حتی پس از آن تا هماره تاریخ با تدبیر شگرفش ادامه داد.
یکی از دانشوران مسلمان در این مورد آورده است که:
«فولدت فاطمة علیهاالسلام فوقعت حین وقعت علی الارض ساجدة» (12)
پینوشت:
(1) زندگی حضرت فاطمه علیهاالسلام و دختران آن حضرت، ص 86.
(2) امالی شیخ طوسی، ص 513.
(3) بحارالانوار، ج 84، ص 257؛ بحارالانوار ، ج 70، ص 399.
(4) بحارالانوار، ج 43، ص 172.
(5) بحارالانوار، ج 43، ص 24.
(6) بحارالانوار، ج 43، ص 24.
(7) بحارالانوار، ج 43، ص 26.
(8) کشف الغمة، ج 2، ص 94؛ بحارالانوار، ج 43، ص 76.
(9) بحارالانوار، ج 43، ص 81.
(10) بحارالانوار، ج 43، ص 76.
(11) عوالم، ج 11، ص 99.
(12) ذخائر العقبی، ص 44.
