آیا حدیث کساء از لحاظ سند ضعیف است ؟
آیت الله مکارم شیرازی در کتاب مفاتیح نوین چنین می‌گوید:
اصل حدیث كِساء میان شیعه و اهل سنّت بسیار مشهور و معروف است و جای هیچ گونه تردیدی نیست كه رسول خدا صلی الله علیه وآله در منزل حضرت زهرا علیهاالسلام، و یا در خانه خودش زیر پارچه‌ای شبیه عبا قرار گرفت و حضرت علی و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام را زیر آن جای داد و از آنان به عظمت و بزرگی یاد نمود و آن جمع را مصداق آیه
«اِنَّما یریدُ اللّهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً؛
همانا خداوند می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد» معرّفی كرد.
آنچه به عنوان حدیث كِسا نقل می‌شود، حدیث مشروح و مفصلی است كه برابر روایتی، خواندن آن به این نحو، دارای پاداش و آثار و بركات فراوانی است و در ذیل آن آمده است:
«در هر محفلی كه شیعیان و علاقه مندان ما این حدیث را بخوانند، رحمت الهی بر آنان نازل می‌شود، فرشتگان برای آنها استغفار می‌كنند، اندوهِ غم زدگان برطرف می‌شود و حاجات روا خواهد شد».
این حدیث نخستین بار در كتاب «منتخب طریحی» (متوفای 1085) از علمای قرن یازدهم آمده است. محدّث بزرگوار مرحوم حاج شیخ عباس قمی در منتهی الآمال، در شرح زندگانی امام حسین علیه السلام پس از بیان این نكته كه «حدیث اجتماع خمسه طیبه علیهم‌السلام» تحت كِساء از احادیث متواتره است، می‌نویسد:
«اما حدیث معروف به حدیث كساء كه در زمان ما شایع است، به این كیفیت در كتب معتبر و معروف و اصول حدیث و مجامع متقن محدّثین دیده نشده، می‌توان گفت از خصایص كتاب «منتخب» است».
از این رو، جناب ایشان آن را در مفاتیح الجنان نیاورده است و ناشران برخلاف میل آن بزرگوار آن را در پایان مفاتیح اضافه كرده اند.
پس از كتاب «منتخب»، این حدیث در كتاب «عوالم» آمده است. صاحب كتاب عوالم (شیخ عبدالله بحرانی) از شاگردان مرحوم علاّمه مجلسی و از علمای قرن دوازدهم است. در این كتاب برای این حدیث سندی ذكر كرده است كه از جهاتی جای تأمل دارد:
الف) سند این حدیث مطابق نسخه خطی موجود در كتابخانه یزد، در متن كتاب نبوده است، بلكه در حاشیه آن آمده است و خط آن نیز با خطّ متن كه دست خطّ صاحب عوالم است، متفاوت می‌باشد.
ب) برخی از افراد سلسله سند، حدود هشتاد سال با یكدیگر فاصله دارند كه قاعدتاً یكی از آنها نمی‌تواند از دیگری نقل حدیث نماید.
ج) بعضی از افراد این سند در كتب رجالی موثق نیستند.
ولی از آنجا كه محتوای حدیث اشكال خاصّی ندارد و بعضی از علما به قرائت آن اهمیت می‌دادند و با توجه به «احادیث من بلغ» می‌توان آن را به «قصد رجا» و به امید برآورده شدن حاجات خواند.
آقای حسین استاد ولی نیز در کتاب «حدیث کساء و منزلت آن» می‌نویسد:
در باب اسناد و روایات، حدیث کساء منقول از ام سلمه رضی اللَّه عنها در ضمن نقل روایات آنها سخن رفته است، اما روایتی که این متن را از حضرت زهرا علیهاالسلام نقل می‌کند یک روایت بیش نیست و سند آن از مرحوم علامه‌ی متتبع سید هاشم بحرانی رحمه اللَّه متصلا به شیخ کلینی رحمه اللَّه می‌رسد، بدین شرح:
سید هاشم بحرانی از سید ماجد بحرانی، از حسن بن زین الدین شهید ثانی، از مقدس اردبیلی، از علی بن عبدالعالی کرکی، از علی بن هلال جزایری، از احمد بن فهد حلی، از علی بن خازن حائری، از علی بن محمد مکی شهید اول، از پدرش شهید اول، از فخر المحققین فرزند علامه‌ی حلی، از پدرش علامه‌ی حلی، از محقق حلّی، از ابن نما حلّی، از ابن ادریس حلّی، از ابن حمزه‌ی طوسی صاحب کتاب ثاقب المناقب، از ابن شهرآشوب، از طبرسی صاحب کتاب احتجاج، از حسن بن محمد فرزند شیخ طوسی، از پدرش شیخ طوسی، از شیخ مفید، از ابن قولویه قمی، از شیخ کلینی، از علی بن ابراهیم، از پدرش ابراهیم بن هاشم، از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، از قاسم بن یحیی جلاء کوفی، از ابوبصیر، از ابان بن تغلب، از جابر بن یزید جعفی، از جابر بن عبداللَّه انصاری، از حضرت فاطمه زهرا علیهماالسلام.
چنان که ملاحظه می‌شود سند این حدیث قاسم بن یحیی جلاء کوفی است که نامی از وی در کتب رجالی دیده نمی‌شود و بدین جهت مجهول است. از طرف دیگر این خبر، خبر واحد است و با روایات فراوان دیگر نیز در ذکر محل حادثه معارض است.
علامه‌ی معاصر آیت الله سید مرتضی عسکری می‌فرماید: این روایت واحده با روایات گذشته از نظر سند و متن برابری نمی‌کند. آنچه اشکال را برطرف می‌سازد و ما را در نقل حدیث مجاز می‌نماید آن است که:
1. گرچه قاسم بن یحیی جلاء کوفی مجهول است، ولی سند روایت صحیح است: زیرا از کلینی تا ابن ابی نصر بزنطی صحیح است، و ابن ابی نصر از اصحاب اجماع است که طائفه‌ی امامیه احادیث منقول آنها را صحیح می‌دانند علی رغم آن، که راویان واسطه‌ی میان آنان و امام را نشناسند، زیرا اصحاب اجماع قطعاً از غیر موثق نقل نمی‌کنند، حتی مراسیل اصحاب اجماع در حکم مسانید است، یعنی اگر اصحاب اجماع نامی هم از راویان واسطه نبرند سخن خودشان سند است و احادیثشان پذیرفته است.
ناگفته نماند که سید شهاب الدین حسینی تبریزی که از معاصران مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی و ساکن قم بوده است، جزوه ای به زبان فارسی در بیان سند حدیث کساء نوشته که در سال 1356 قمری چاپ شده است.
2. این متن را غیر از صاحب عوالم برخی از علمای شیعه نقل نموده و بر آن تکیه کرده اند؛ مانند:
حسن بن محمد دیلمی (قرن هشتم) مؤلف کتاب ارشاد القلوب در کتاب غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب الاخیار.
فخرالدین طریحی (متوفی 1078 قمری) صاحب کتاب مجمع البحرین در کتاب المنتخب.
شیخ علی بن نقی احسائی در کتاب نهج المحجة فی فضائل الائمة.
محمد جواد رازی مازندانی در کتاب نور الآفاق.
البته روشن است که نقل این بزرگان بر طریق روایت نمی‌افزاید و آن را از خبر واحد بودن بیرون نمی‌کند، ولی می‌توان گفت که عمل آنها موجب جبران ضعف سند و وحدت آن است با آن که گفتیم سند ضعیف نیست، بلکه صحیح است.
3. اصل اختلاف مضمون این خبر با روایات گذشته تنها در محل حادثه است و برخی از فقرات اضافه، جنبه‌ی تکمیلی دارد نه تعارضی؛ ولی در اصل پیام حدیث که نزول آیه‌ی تطهیر در شأن خمسه‌ی طیبه است با سایر روایات اتفاق دارد، و همین کافی است.
4. از اینها گذشته، چنان که گفتیم حدیث کساء دعا نیست که بخواهیم روی یکایک الفاظ آن تکیه کنیم، بلکه منظور از خواندن حدیث کساء در جمع دوستان و شیعیان اهل بیت، بازگو کردن آن و بیان نزول آیه‌ی تطهیر در شأن آن بزرگواران و تحقیق در تعیین اشخاص اهل بیت و ذکر فضیلت آنان است، از این رو الزامی نیست که حتماً همین متن خوانده و بازگو شود، بلکه به یقین می‌توان روایاتی را که از کتب شیعه و اهل سنت درباره‌ی حدیث کساء در این تحقیق نقل شده برای جمع خواند و نتیجه‌ی مطلوب را گرفت. زیرا آنچه آثار گذشته را در پی دارد و موجب رضای حضرت حق و برآورده شدن حاجات و رفع هموم و غموم می‌شود، ذکر فضائل اهل بیت است به ویژه این فضیلت؛ نه صرف بازخوانی الفاظ روایتی خاص. (1)
پینوشت:
1. حدیث کساء و منزلت آن، حسین استاد ولی، ص 36.
