آیا آفرینش و عصمت حضرت زهرا یك مسأله اجباری نیست؟
منشأ عصمت، اختیار آدمی است و یك مسأله جبری نیست. اما منشأ این اختیار علم و اراده اهل بیت است؛ یعنی معصومان از نظر شناخت و علم چنان قوی‌اند كه زشتی و پلیدی هر كار بدی را می‌بینند و از نظر اراده نیز چنان قدرتی دارند كه محكوم جاذبه‌های شیطانی و خلاف حق واقع نمی‌شوند. این علم و اراده موهبتی است الهی. از آن جا كه خداوند می‌دانست عده‌ای از بندگانش به اختیار خود هر چند با استعدادی در سطح سایر افراد بشر، بیش از دیگران و بالاتر از حد ممكن از استعداد خود استفاده می‌كنند، از روی فضلش این پاداش و موهبت ویژه را به آنان عطا فرمود و آنان را از علم و اراده ای برخوردار كرد كه به واسطه آن به مصونیت كامل و مطلق برسند و در پرتو آن راهنمایانی موثق و مطمئن برای همه افراد بشر گردند.
بنابراین باید توجه داشت كه اعطای این موهبت معلول شایستگی‌های خود آنان است، نه محصول استعداد جبری ایشان. حكمت اعطای چنین موهبتی نیز علاوه بر پاداش خود آنها فراهم كردن وسایل هدایت برای سایر انسان‌هاست.
در دعای ندبه آمده است:
«اللهم لك الحمد علی ما جری … لنفسك و دینك … بعد أن شرطت علیهم الزهد فی درجات هذه الدنیا الدنیة و زخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذكر العلی و الثناء الجلی و اهبطت علیهم ملائكتك و كرمتهم بوحیك و رفدتهم بعلمك و جعلتهم الذریعة الیك …»؛
خدایا! برای توست حمد… تو با آنها شرط كردی كه نسبت به زینت‌ها و منزلت‌های دنیوی بی اعتنا باشند (و جز به مقام قرب تو نیندیشند) و آنان نیز این شرط را پذیرفتند و چون می‌دانستی به این شرط عمل خواهند كرد، آنان را پذیرفتی و مقرب خویش ساختی و به جهت همین شایستگی فرشتگان را بر ایشان نازل فرمودی و با وحی خود آنان را گرامی داشتی و از خوان علم بی كران خویش بهره‌ها دادی….
به همین جهت گفته شده است كه هر انسان صاحب اراده، می‌تواند با ریاضت‌های شرعی و تهذیب نفس به مقام عصمت دست یابد همچون حضرت مریم.(1)
بر این اساس حضرت زهرا سلام الله علیها مانند دیگر انسان‌ها زن آفریده شده است، اما به واسطه اختیار خویش راه هدایت را انتخاب كرده و با تهذیب نفس به مقام شامخ عصمت نایل گشته است. آن حضرت همچون معصومان دیگر، انسان برتر است، نه برتر از انسان، از این رو می‌تواند به عنوان یك الگو برای دیگر انسان‌ها مطرح و كردار و گفتارش ره توشه كسانی باشد كه می‌خواهند انسان‌هایی متعالی و كاملی گردند. آری! خداوند می‌خواسته الگوهایی برای هدایت آدمی داشته باشد که از آن جمله حضرت زهرا سلام الله علیها را برای اسوه بودن آفریده است. ضرورت وحی نبوت و امامت نیز در همین راستاست، ولی فرق است میان این كه خداوند الگوهایی آفریده باشد كه بدون اختیار و علم و اراده اسوه گشته‌اند و الگوهایی كه با اختیار و بر اساس علم و اراده مقام اسوه بودن را احراز كرده‌اند. ارزش خلق چنین نمونه‌هایی آن است كه آدمی را متحول ساخته بیدار كرده و به او می‌فهماند كه تو نیز به عنوان یك انسان مختار، با كنار زدن تعلقات غیرخدایی و زدودن گناهان، می‌توانی به مقام كمال و سعادت راستین بار یابی، اگر ما مدعی شویم كه عصمت معصومان امری جبری بوده و اختیار ایشان در این میان هیچ نقشی ندارد، یكی از اساسی‌ترین ویژگی‌های ضرورت نبوت و امامت (تعلیم و تربیت و اسوه بودن) را خدشه دار ساخته‌ایم. حال آن كه بر اساس آیات قرآن، یكی از اهداف اساسی نبوت و امامت كه حضرت زهرا سلام الله علیها پیوند دهنده آن است، تزكیه نفوس است. (2)
پینوشت:
(1) تفسیر موضوعی قرآن كریم، آیت الله جوادی آملی، ج 9، صص 20 – 22؛ المیزان، علامه طباطبایی، ج 3، ص 205؛ المیزان، ج 19، ص 265.
(2) برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به پژوهشی در عصمت معصومان، حسن یوسفیان و احمد حسین شریفی، فصل سوم.
