علم زهرا
فاطمه علیهاالسلام را از آن رو فاطمه نامیدند که پروردگار از دانش خود آن قدر به او نوشاند که از هر استادی بی نیاز شد. (1)
فاطمه علیهاالسلام به علی علیه‌السلام گفت: نزدیک بیا تا تو را از آن چه واقع شده و آن چه اکنون می‌شود و آن چه تا روز قیامت واقع خواهد شد، با خبر کنم. (2)
فاطمه علیهاالسلام را بدان سبب بتول نامیدند که از نظر فضل و دین و حسب، سرآمد تمامی زنان بود. (3)
براستى خداى متعال ده چیز را به ده نفر از زنان مرحمت كرد: توبه را به حوا همسر آدم علیه‌السلام… و علم را به فاطمه سلام اللَّه علیها همسر على مرتضى صلوات اللَّه علیه.(4)
زنی خدمت زهرا علیهاالسلام رسید و مسایل دینی بسیاری پرسید. زهرا علیهاالسلام همه را پاسخ داد و در پایان با گشاده رویی گفت: هر گاه سؤالاتی داشتی بیا و بپرس. همه را پاسخ خواهم گفت. (5)
از برخی روایت‌ها استفاده می‌شود که زهرا علیهاالسلام از سوی پدرش مرجع پاسخ گویی به پرسش‌ها و مسایل زنان بوده است.
اما بهترین نمونه و شاهد بر علم بی کران زهرا علیهاالسلام همان خطبه‌ها و سخنرانی‌های اوست. به ویژه خطبه آن حضرت در مسجد مدینه در مقابل مهاجر و انصار، در احتجاج با ابوبکر. این خطبه همتا و هم پای برخی خطبه‌هایی است که امیرالمؤمنین بیست و پنج سال بعد برای اهل کوفه می‌خواند. می‌توان بند بند این خطبه را با فقرات برخی خطبه‌های نهج البلاغه مقایسه کرد تا به عمق این معنا و صحت این ادعا پی برد، هم چنان که می‌توان دعاهای وارده از زهرا علیهاالسلام و مضامین بلند آن را با ادعیه وارده از علی علیه‌السلام و دیگر امامان معصوم مقایسه کرد تا باز هم به همین نتیجه رسید. (6) بی جهت نیست که آن حضرت را «ام الفضایل» و «ام العلوم» (7) می‌نامند.
به راستی که ما را از علوم و فضایل بی کران زهرا علیهاالسلام و از هدایت و معارف بلند او محروم ساختند.
فقه حضرت فاطمه سلام الله علیها
ابن حزم نقل می‌کند که: عبداللَّه بن عمر و فاطمه دختر پیغمبر و سایر صحابه صدقاتشان را در مدینه وقف نمودند و این از آفتاب روشن تر است و اَحَدی از آن بی خبر نیست. (8)
بردن نام فاطمه علیهاالسلام از سوی ابن حزم دلیل بر منزلت فقهی اوست، اگر در کتابهای روایی تتبّع کنیم موارد بسیاری از فقه و درایت فاطمه سلام الله علیها را خواهیم یافت که به اعتراف اهل تحقیق، به صورت یک کتاب مستقل می‌توان ارائه داد. ابن حزم، اصرار فاطمه سلام الله علیها را بر اینکه جسدش پس از مرگ، هنگام حمل برای دفن، دیده نشود، آورده است و می‌گوید: «فهم دقیق او نسبت به این امر و اعلام آن، بسیاری از فقهای مسلمین را بر آن داشته که به استحباب این مطلب فتوا دهند!» علمای شافعی و حنبلی نیز گفته اند: «که سُنّت است هنگام نهادن جنازه زن در قبر و لحد، آن را از نظرها استتار کنند.» بالأخره حضرت فاطمه سلام الله علیها دارای روحی دانا و فهمی دقیق نسبت به اسلام و احکام آن بود. و شاید کسی که با تَتَبّع در کتابهای روایی بنگرد، بر بسیاری از موارد فقه و بینش دقیق حضرت فاطمه، زهرای بتول علیهاالسلام برخورد کند.
آقای «محمد منتصر کتانی» در فقه و درایتِ فاطمه علیهاالسلام، به نقل قضایای بسیاری پرداخته است و نیز همه کسانی که از فقه حضرت فاطمه علیهاالسلام سخن گفته اند، این موارد را یاد کرده‌اند.
هرگاه به گوهر والای حضرت زهرا علیهاالسلام بیندیشیم و نقش‌های مهمی را که به ایفای آن قیام کرده، بنگریم و کارهایی را که بدان اقدام نموده، از نظر بگذرانیم، خواهیم دید که او با فقه کامل از کتاب خدا و سنّت رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله عمل می‌کرده و اصرار داشته که همه اعمال و رفتارش، تابع سُنّت مصطفی صلی اللَّه علیه و آله و هدایت آن حضرت باشد.
بنابراین، هنگامی که فقه او را می‌نویسیم، در حقیقت چهره انسانی را ترسیم می‌کنیم که متفقّه در دین است. اما او به جای اینکه برای فتوا دادن بنشیند، حیات و زندگی اش، تعبیری از فقه نبوت بود، که آن را از مصطفی صلی اللَّه علیه و آله گرفته بود و به اینگونه، نمونه ای بود از زن مسلمان صالح و کامل که از آن رود عظیم بهره گرفته است و از اخلاق پدر و مادرش کسب فیض نمود، و در مکتب و مدرسه نبوّت نشو و نما یافت و به آن اعمال بنیادین قیام کرد.
منبع علم فاطمه زهرا سلام الله علیها
علم حضرت دانشی زمینی نیست، بلكه متصل به خداوند و جریان وحی است:
ابوبصیر می‌گوید: از امام محمد باقر علیه‌السلام در مورد مصحف پرسیدم،
فرمود:…. اخبار آنچه تا به حال بوده است و آنچه که تا روز قیامت خواهد بود و اخبار هر یک از آسمانها و تعداد فرشتگان هر یک از آنها، نامهای فرستادگان خدا از انبیای مرسل و غیر مرسل و اقوامی که اینان بر آنها مبعوث شده اند. اسامی مخالفان و گروندگان به آنها، اسامی تمام مؤمنان و کافران از آغاز تا پایان آفرینش، نامهای هر شهر و آمار کافران… اسامی همه آفریدگان و مدت عمر آنها، تعداد کسانی که وارد بهشت می‌شوند. تعداد جهنمیان و نامهای هر یک از آن دو گروه و نیز علم قرآن به همان گونه که نازل شده و همچنین علم تورات و انجیل و زبور به همان ترتیب نزول و تعداد درختان و سنگریزه‌های هر شهر و دیار وجود دارد.
حضرت باقر علیه‌السلام فرمود: خداوند این مصحف را توسط جبرائیل، میکائیل و اسرافیل نزد آن حضرت فرستاد. این نزول در ثلث دوم شب جمعه در هنگامی که حضرت در محراب خود به نماز ایستاده بود واقع شد. فرشتگان پس از اتمام نماز از حضرت به او سلام کردند و گفتند: خداوند به تو سلام می‌رساند و سپس مصحف را در دامان آن حضرت گذاشتند. (9)
و از حماد بن عثمان آمده است که روزی امام صادق علیه‌السلام فرمودند:
در سنه یکصد و بیست و هشت، زنادقه خروج می‌کنند و این جریان را از مصحف فاطمه علیهاالسلام نقل می‌کنم. حماد پرسید: مصحف فاطمه علیهاالسلام چیست؟
حضرت فرمودند:
«… لیس فیه شی من الحلال و الحرام ولکن فیه علم مایکون». (10)
در مصحف فاطمه علیهاالسلام چیزی از حلال و حرام نیست، ولی حوادث و اتفاقات روزگار در آن آمده است.
پینوشت:
(1) بحارالانوار، ج 43، ص 13.
(2) «نادت فاطمة ادن لاحدثک بما کان و بما هو کائن و بما لم یکن الی یوم القیامة حین تقوم الساعة» بحارالانوار، ج 43، ص 8، ح 11.
(3) «سمیت فاطمة علیهاالسلام البتول لانقطاعها عن نساء زمانها فضلا و دینا و حسبا» بحارالانوار، ج 43، ص 15، ح13.
(4) انّ اللَّه تعالى أعطى عشرة أشیاء لعشرة من النساء: التوبة لحوّا زوجة آدم… والعلم لفاطمة زوجة المرتضى (بحارالانوار، ج 43، ص 34.)
(5) بحارالانوار، ج 2، ص 3.
(6) وحی و رهبری، آیت الله جوادی آملی، مقاله سوم، حضرت زهرا علیهاالسلام، ص 225 «همتایی امیرالمؤمنین و صدیقه کبری در تبیین معارف الهی.»
(7) ریاحین الشریعة، ص 9. این دو از کنیه‌های آن حضرت است.
(8) صحیح بخاری، ج 2، ص 584.
(9) دلائل الامامة، ص 27- 28.
(10) کافی، ج 1، ص 240، ح 2؛ بحارالانوار، ج 26، ص 44، ح 77؛ بصائر الدرجات، ص 157، ح 18.
